ระเบียบทางสังคมในปรัชญาตะวันออก

ระเบียบทางสังคมในปรัชญาตะวันออก

12.1 จะเบียบทางสังคมใน *คัมภีร์ภควัทคีตา

        1. ความเชื่อเรื่องพระเจ้ากับการแบ่งวรรณะทางสังคม

          ความเชื่อที่ว่าระบบวรรณะ มีที่มาจากพระกายแห่งพระพรหมเป็นเหตุผลรองรับการจัดระเบียบทางสังคมโดยการแบ่งคนในสังคมออกเป็นวรรณะทั้งสี่อันได้แก่ 1.พราหมณ์ 2.กษัตริย์ 3.ไวศย (แพศย์) 4.ศูทร ทั้งนี้ โดยกำหนดให้คนในแต่ละวรรณะปฎิบัติตามหน้าที่ที่ถูกกำหนดไว้อย่างเคร่งครัด ในคัมภีร์ควัทคีตามีการเชื่อมโยงระบบวรรณะกับความจริงสูงสุดแห่งพระพรหม โดยถือว่าคนในแต่ละวรรณเป็นส่วนต่างๆของพระกายของพระเจ้า

            2. แนวความคิดเรื่องกษัตริย์นักรบ

          ในคัมภีร์ภควัทคีตามีข้อแสดงซึ่งชี้ให้เห็นว่าการทำตามหน้าที่ “นักรบ” ของคนในวรรณะกษัตริย์ ถือได้ว่าเป็นสิ่งสำคัญสูงสุด เหตุว่า “กษัตริย์ถูกสร้างขึ้นเพื่อเป็นผู้ปกป้องระบบวรรณะและระเบียบของสังคม และมีหน้าที่ทำให้บุคคลในแต่ละวรรณะปฎิบัติตามหน้าที่ของตน” ประเด็นสำคัญคือความเป็นไปได้ของกษัตริย์ที่จะทำให้บุคคลในแต่ละวรรณะปฎิบัติตามหน้าที่ของตนนั้นขึ้นอยู่กับการปฎิบัติตามหน้าที่ของกษัตริย์ด้วย แนวความคิดเกี่ยวกับกษัตริย์นักรบนี้ได้ปรากฏมานานแล้วในประวัติศาสตร์ความคิดของอินเดียในวรรณกรรม

ยุคพระเวทก็ได้มีการกล่าวถึง ที่มาของความเป็นกษัตริย์ไว้โดยมีเรื่องเล่าว่าตั้งแต่โบราณกาลมาได้เกิดสงครามระหว่าง เหล่าเทวดาและปีศาจ โดยที่พวก ปีศาจมีชัยเหนือพวกเทวดาอยู่เสมอพวกเทวดาจึงได้ประชุมปรึกษาหารือกันเพื่อแก้ไขสถานการณ์ดังกล่าว ที่ประชุมได้ตกลงกันว่าสาเหตุของความพ่ายแพ้อยู่ที่การขาดผู้นำที่เป็นกษัตริย์จึงได้ตกลงกันแต่งตั้ง โสมะ (soma) เป็นกษัตริย์ ต่อมาเมื่อมีสงครามกับพวกปีศาจปรากฏว่าพวกเทวดาชนะพวกปีศาจ เป็นที่น่าสังเกตว่าในสมัยอินเดียโบราณมีความเชื่อว่าการเป็นกษัตริย์นั้นเกิดจากความจำเป็นทางทหารและกษัตริย์ต้องเป็นผู้นำกองทัพ ซึ่งมีอำนาจอันเป็นที่ยอมรับกันทั่วไปกล่าวโดยสรุปคือ  ความเป็นกษัตริย์นั้นแยกไม่ออกจากความเป็นนักรบ

            3. ความขัดแย้งทางมนุษยธรรมกับการทำตามหน้าที่

          พระกฤษณะแนะนำให้พระอรชุนออกรบ แม้เมื่อการสงครามนั้นหมายถึงการฆ่าญาติพี่น้องของตนเอง ทั้งนี้โดยให้เหตุผลว่า “ที่จริงแล้ว” พระอรชุน “ไม่ได้ฆ่าใคร” และด้วยข้ออธิบายทางปรัชญา และการนิยาม “การกระทำ”  ในฐานะที่เป็น  “นิษกามกรรม”

            4.  ปัญหาทางจริยธรรมในคัมภีร์ภควัทคีตา

          ปรัชญาสังคมในคัมภีร์ภควัทคีตานี้เสนอให้ ปัจเจกบุคคลโดยเฉพาะอย่างยิ่งกษัตริย์ทำตามหน้าที่อย่างเคร่งครัดถึงแม้เมื่อการทำหน้าที่นั้นหมายถึงการฆ่าญาติพี่น้องของตนเอง ทั้งนี้เพื่อบรรลุเป้าหมายสูงสุดในสังคมมนุษย์คือการรักษาไว้ซึ่งระเบียบวรรณะทางสังคมดังกล่าว หากข้อสรุปดังกล่าวคือแกนหลักแห่งประเด็นทางจริยธรรมของคัมภีร์นี้คำถามที่น่าจะเกิดขึ้นคือระเบียบทางสังคมตามระบบวรรณะนั้นเอง มีคุณค่าเชิงจริยธรรมหรือไม่เพียงใดการแบ่งงานแบ่งหน้าที่กันทำโดยถือกำหนดเป็นหลักนั้นเป็นการนำเสนอมาตรวัดทางจริยธรรมที่ควรแล้วแห่งคุณค่าทางจริยธรรมหรือ

12.2 ระเบียบทางสังคมในปรัชญาขงจื้อ

            1. จากสวรรค์สู่มนุษย์

          *ขงจื้อ เป็นนักคิดที่สำคัญที่สุดคนหนึ่งของประวัติศาสตร์ปรัชญาจีน เป็นผู้เสนอให้พิจารณาปัญหาของมนุษย์เป็นสิ่งสำคัญอันดับแรก โดยมิได้ให้ความสำคัญแก่ปัญหาเรื่องพระเจ้าเหนือธรรมชาติ หรือโลกแห่งจิตวิญญาณต่าง ๆ แนวคิดพื้นฐานของขงจื้อ  เริ่มจากการปฎิเสธอำนาจเด็ดขาดของสวรรค์และการไม่ยอมรับว่าภูตผีวิญญาณต่าง ๆ มีอำนาจอันทรงพลังสิทธิ์ขาดในการควบคุมชะตากรรมของมนุษย์ ขงจื้อเสนอให้มนุษย์พัฒนาตนเองตามกรอบแห่งจริยธรรมซึ่งขงจื้อพยายามกำหนดบทบาทให้อย่างชัดเจนสำหรับมนุษย์ในแต่ละหน้าที่ โดยมีความเชื่อมั่นว่า มนุษย์จะสามารถบรรลุเป้าหมายสูงสุดโดยตนเองได้ขงจื้อกล่าวไว้อย่างแจ่มชัดว่า “มนุษย์สามารถทำให้มรรควิธี (tao) นั้นยิ่งใหญ่แต่มรรควิธีไม่สามารถทำให้มนุษย์ยิ่งใหญ่”ขงจื้อให้ความสำคัญแก่มนุษย์มาก จนอาจกล่าวได้ว่าในทรรศนะของขงจื้อมนุษย์คือคำตอบสำหรับมนุษย์เอง มนุษย์ไม่อาจพึ่งพาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายให้ช่วยแก้ปัญหาของตนเองได้ แต่มนุษย์ต้องแก้ปัญหาของตนเองโดยการพัฒนาจริยธรรมให้สูงส่ง

          2. *ความสัมพันธ์ทั้งห้า

          ใน รวมบทสนทนาขงจื้อ (the Analects) ขงจื้อเสนอให้มีการแบ่งความสัมพันธ์ของคนในสังคม ออกเป็น 5 รูปแบบคือ  

            1. ระหว่างผู้ปกครอง  -  ผู้ถูกปกครอง                                                                         

            2. บิดา  –  บุตร                                                                                                           

            3. พี่  –  น้อง                                                                                                                

            4. สามี – ภรรยา                                                                                                          

            5. เพื่อน - เพื่อน                                                                                              

          หรือที่เรียกกันว่า “ความสัมพันธ์ทั้งห้า” เป็นแม่แบบความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ และเป็นแม่แบบหลักของการจัดระเบียบทางสังคมภายในระบบความสัมพันธ์นี้ขงจื้อกำหนด  บทบาทหน้าที่ของแต่ละฝ่าย อย่างค่อนข้างชัดเจนว่าควรปฎิบัติต่อกันอย่างไรสำหรับขงจื้อนั้นระเบียบทางสังคมหรือระบบความ  สัมพันธ์ทั้ง 5 นี้ คือตาข่ายครอบคลุมภาวะการดำรงอยู่ของมนุษย์ทั้งหมดซึ่งหมายความด้วยว่าความหมายของมนุษย์ถูกกำหนด  โดยและผูกพันอยู่กับวิธีสัมพันธ์ในแต่ละความสัมพันธ์นั่นเอง
            3. ภาษากับระเบียบทางสังคม

                   ขงจื้อให้ความสำคัญต่อภาษา ในการมีส่วนช่วยค้ำจุนจรรโลงระเบียบทางสังคมให้ดำเนินต่อไปได้ ในเชิงปฏิบัติขงจื้อเสนอให้เอาใจใส่ต่อการ “ขัดเกลาแก้ไขภาษา (หรือชื่อ) ให้ถูกต้อง” ขงจื้อให้ความสำคัญแก่ภาษามิใช่ในฐานะเครื่องมือสื่อสารระหว่างมนุษย์เท่านั้น แต่ดูเหมือนว่า สำหรับขงจื้อนั้นภาษามีส่วนสัมพันธ์ใกล้ชิดกับระเบียบทางสังคม สำหรับขงจื้อนั้นภาษาเป็นตัวกำหนดการกระทำของมนุษย์ การใช้ภาษาของชุมชนเป็นการรับกฎเกณฑ์ทางสังคมของชุมชนนั้นมาปฎิบัติจนกลายเป็นจิตสำนึกส่วนบุคคลไปได้ กล่าวอีกนัยหนึ่งคือภาษาเป็นโครงสร้างที่กำหนดภาวะการดำรงอยู่ของมนุษย์ในสังคม ในลักษณะเดียวกันที่ระบบความสัมพันธ์ทั้งห้าคือเครือข่าย ซึ่งกำหนดภาวะการดำรงอยู่ของชุมชนจีน

          4.  *พลังจริยธรรมของผู้ปกครอง

          ขงจื้อ เน้นความชอบธรรม โดยการมีจริยธรรมของผู้ปกครองและเชื่อในพลังดังกล่าวในรักษาระเบียบของสังคมขงจื้อเชื่อว่า มนุษย์ส่วนใหญ่เป็นผู้ตามซึ่งมักโอนอ่อนตามผู้นำ ดังนั้นผู้นำที่ไร้จริยธรรมอาจมีโทษมหันต์แก่สังคมได้ความพยายามของขงจื้อที่จะแก้ไขสังคม มีจุดสำคัญอยู่ที่การสร้างระบบอันจะทำให้ระเบียบทางสังคมดำเนินไปได้นับว่ามีลักษณะสากลอยู่ขงจื้อแสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่า มนุษย์นั้นมิอาจแยกออกจากการฝึกตน จริยธรรมนั้นไม่อาจแยกจากการเมืองผู้นำไม่อาจแยกจากผู้ตามภาษาไม่อาจแยกจากความจริงทางสังคม และแสวงหาคำตอบทางสังคมการเมือง มิอาจแยกจากการแสวงหาความชอบธรรมได้

12.3 สังคมธรรมชาติในปรัชญาเต๋า

          1. ธรรมชาติกับการสร้างระเบียบทางสังคม

                   ปรัชญาเต๋าถือว่าธรรมชาติไม่ได้มีการตัดสินคุณค่าทางจริยะ ดังนั้นการสร้างระเบียบทางสังคมบนพื้นฐานการแยกแยะเชิงจริยะจึงมิอาจเป็นคำตอบที่ถาวรได้ หากแต่มนุษย์ต้องเข้าใจกฎแห่งเต๋าหรือธรรมชาติเสียก่อน       *เหลาจื้อ นักคิดคนสำคัญของปรัชญาเต๋าเป็นผู้ที่สนใจปัญหาสังคมบ้านเมืองเช่นเดียวกับขงจื้อ แต่ข้อเสนอของเหลาจื้อนั้นตั้งอยู่บนความเห็นที่ว่าระเบียบสังคมมนุษย์จะดำรงอยู่และดำเนินไปได้ด้วยดี ก็ต่อเมื่อผู้ปกครองเข้าใจวิถีแห่งเต๋าหรือสภาพธรรมชาติโดยไม่นิยมแบ่งกลุ่มคนในสังคมออกเป็นส่วนต่าง ๆ  ที่ขัดกับสภาพธรรมชาติ เหลาจื้อไม่เห็นด้วยกับการสร้างระบบจริยวัฒนธรรมโดยมุ่งจะกำหนดบุคคลในสังคมให้ปฎิบัติตามตำแหน่งหน้าที่ของตน ซึ่งเป็นคำตอบสำหรับระเบียบทางสังคมตามแนวทรรศนะของขงจื้อเหลาจื้อ เสนอให้ดำเนินตามกฎเกณฑ์แห่งธรรมชาติ คือ “การกระทำโดยไม่กระทำ” (หวูเว่ย wu-wei non-action) เหลาจื้อเชื่อว่ากฎเกณฑ์ดังกล่าวครอบคลุมวิถีดำเนินแห่งสากลจักรวาล มนุษย์และสังคมมนุษย์ย่อมเป็นส่วนหนึ่งแห่งระบบธรรมชาติอันยิ่งใหญ่นั้น การที่มนุษย์ “ฝืน” ธรรมชาติโดยการสร้างระบบจริยธรรม  หรือระเบียบแห่งสังคม อันไม่เป็นไปตามธรรมชาติ มีแต่ก่อให้เกิดความเสียหายแก่มนุษย์เองอาจกล่าวได้ว่าเหลาจื้อ เสนอให้มนุษย์แสวงหา “ระเบียบ” ในธรรมชาติเพื่อถือเป็นหลักในการดำเนินสังคมมนุษย์แทนที่การสร้างระบบวัฒนธรรมอันมิได้มีรากฐานอยู่บนกฎเกณฑ์แห่ง “หวูเว่ย” ซึ่งเหลาจื้อถือว่ามีอยู่ในธรรมชาติ

            2. การกระทำโดยไม่กระทำ

                   โฮล์มส์ เวลซ์ ได้ให้ข้ออธิบายที่น่าสนใจเกี่ยวกับแนวคิดเรื่องหวู – เว่ย หรือ “การกระทำโดยไม่กระทำ”หรือ “การกระทำที่ไม่กระทำ” ว่า “การกระทำทุกอันย่อมก่อให้เกิดปฏิกิริยาต่อการกระทำนั้น” การท้าทายทุกอันย่อมก่อให้เกิดการตอบโต้มนุษย์และสังคมมนุษย์มีแนวโน้มที่จะตอบโต้การท้าทายต่างๆ สูงมาก ดังนั้นไม่ว่าผู้ปกครองหรือบุคคลใดบุคคลหนึ่งก็ตาม เมื่อถูกกระทำในลักษณะหนึ่งมักจะตอบสนองไปในทิศทางตรงข้ามหรือถ้าผู้ปกครองหรือประชาชนนั่นเอง - พยายาม “กระทำ” สิ่งหนึ่งต่อบุคคลอื่นผลที่เกิดขึ้น  มักจะเป็นไปในทางตรงข้ามกับที่คาดหมายไว้ในส่วนที่เกี่ยวกับวิธีการปกครองของผู้ปกครอง เหลาจื้อตั้งข้อสังเกตว่าข้อห้ามยิ่งมากประชาราษฎร์ยิ่งอดอยากยากจน อาวุธในราชสำนักยิ่งแหลมคม ประเทศยิ่งวุ่นวายสับสน วิทยาการในหมู่ช่างยิ่งสูงส่ง ผลผลิตยิ่งเลวร้าย กฎหมายและระเบียบยิ่งมีมาก โจรผู้ร้ายยิ่งชุกชุมในสมัยที่ราชวงศ์โจวพบกับความเสื่อม เจ้าผู้ครองนครต่าง ๆ พากันรบพุ่งแย่งชิงอำนาจกัน ผู้ที่เดือดร้อนเสียหายที่สุดก็คือพวกชาวบ้าน ประชาราษฎร์ทั่วไปนั่นเอง ดูเหมือนว่าเหลาจื้อพิจารณาสถานการณ์ดังกล่าวแล้วเห็นว่ารากฐานแห่งปัญหานั้นอยู่ที่ “การกระทำ” ของผู้นำรัฐ การออกกฎหมายยิ่งมาก ประชาชนยิ่งมีความแต่ความเดือดร้อนการพัฒนาวิทยาการและสร้างอาวุธให้มีประสิทธิภาพสูงส่ง ก็ยิ่งมีแต่จะเสริมสร้างความวุ่นวายสับสนหรือกล่าวอีกนัยหนึ่งคือ “การนำ” โดย “การกระทำ” ของผู้นำนั้นเอง เป็นที่มาแห่งปัญหาทั้งมวลตามทรรศนะของเหลาจื้อ การไม่เข้าไปยุ่งเกี่ยวกับประชาชนดูจะเป็นทางเลือกที่ดีกว่า “การนำโดยการกระทำ” ของผู้ปกครองตามลักษณะที่เป็นอยู่หากผู้นำไม่ “กระทำ” แต่สนับสนุนประชาชน ดังน้ำซึ่งส่งเสริมค้ำจุนสรรพสิ่งปัญหาความสับสนวุ่นวายในสังคมอาจลดน้อยถอยลงไปได้ โดยสรุปแล้ว ความเข้าใจ เกี่ยวกับการ “ทำ” โดยไม่กระทำนั้นเริ่มต้นจากข้อสังเกตและบทสรุปเกี่ยวกับแนวคิดเรื่องเต๋า ด้วยทรรศนะที่ว่า เต๋านั้นค้ำจุนสรรพสิ่งโดยไม่เข้า “ครอบครอง” *การกระทำโดยไม่กระทำ มีความหมายสำคัญที่สุด เมื่อใช้เป็นหลักพิจารณาเกี่ยวกับปัญหาของผู้ปกครองโดยที่เหลาจื้อเสนอให้ผู้ปกครอง “หยุด” การกระทำต่างๆอันเป็นสาเหตุที่มาแห่งความสับสนวุ่นวายในความพยายามที่จะสร้างระบบวัฒนธรรมเพื่อระเบียบทางสังคม “การไม่กระทำ” ของผู้ปกครองนี้ไม่เพียงแต่หมายถึงการไม่ออกกฎหมายพร่ำเพรื่อ หรือการขูดรีดประชาชนเท่านั้นหากแต่รวมไปถึงการไม่สนับสนุนให้ประชาชนมีความรู้ มีความต้องการมาก

          3. รัฐในอุดมคติ

          ในรัฐเล็กที่มีพลเมืองน้อย   แม้เมื่อมียุทโธปกรณ์ก็ไม่มีโอกาสจะใช้  (ผู้ปกครอง)  ควรทำให้ประชาราษฎร์เห็นว่าการตาย (ในรัฐของตน)  เป็นสิ่งสำคัญ   จึงทำให้ประชาราษฎร์ไม่อยากย้ายถิ่นไปไกล แม้เมื่อมีเรือและรถม้าศึกก็ไม่มีโอกาสจะใช้    แม้เมื่อมีเสื้อเกราะและอาวุธ    ก็ไม่มีเหตุผลจะโอ้อวดใช้      (ผู้ปกครอง) ควรให้ประชาราษฎร์กลับไปใช้การจดจำเรื่องราว    ด้วยการผูกเงื่อนแทนการเขียนหนังสือ   ให้เขานึกว่าอาหารพื้นๆ นั้นโอชะ    เสื้อผ้าอันสามัญนั้นสวยงาม   บ้านเรือนธรรมดานั้นสุขสบาย   ประเพณีวิถีชีวิตนั้นน่าชื่นชม”

          *รัฐในอุดมคิตคือ “รัฐที่มีพลเมืองน้อย”  ในยุคสมัยของเหลาจื้อเป็นยุคแห่งการสู้รบแย่งชิงดินแดนและอำนาจระหว่างนครรัฐ เหลาจื้อเสนอให้ผู้ปกครอง “หยุด” “ต้องการ” ดินแดนและหยุดศึกสงครามดังกล่าวเสีย เหตุว่ารัฐในอุดมคติมิใช่รัฐอันใหญ่โต หากแต่เป็นรัฐเล็กที่มีพลเมืองน้อยภายในรัฐดังกล่าวนี้มียุทโธปกรณ์ เรือ รถม้าศึก เกราะ และอาวุธ แต่สิ่งเหล่านี้จะไม่มีโอกาสใช้เหลาจื้อ เสนอว่าให้มีสิ่งเหล่านี้อยู่ในรัฐเพื่อเป็นสัญลักษณ์แห่งการป้องกันตนเองได้เพื่อให้เป็นที่กลัวเกรงแก่รัฐเพื่อนบ้านในกรณีที่รัฐเพื่อนบ้านอาจมีจุดประสงค์อันไม่พึงปราถนา แต่แน่นอนที่สุดการไม่ต้องใช้สิ่งเหล่านี้ ย่อมเป็นสภาพซึ่งน่าพึงปรารถนากว่า เหลาจื้อมิได้จำกัดเฉพาะสิ่งของจำพวกอาวุธยุทโธปกรณ์เท่านั้นหากแต่รวมไปถึงการใช้การผูกเงื่อนในการบันทึกเรื่องราวแทน  การใช้หนังสือการมีเสื้อผ้าที่อยู่อาศัยและวิถีชีวิตอันธรรมดาสามัญ เหลาจื้อเห็นว่าภายใต้เงื่อนไขปัจจัยอันเรียบง่ายดังกล่าวนี้  ระเบียบทางสังคมจะดำรงอยู่และดำเนินไปได้โดยตัวของมันเองภายในสังคมเล็กที่มีพลเมืองน้อยนี้รัฐจะทำหน้าที่เหมือนรัฐ จะทำหน้าที่เหมือน”เรือนต้นไม้”ซึ่งเปรียบได้กับการทำหน้าที่เป็น “บรรยากาศ” และ “เครื่องช่วยสนับสนุน” ให้ต้นไม้เจริญเติบโตตามคุณภาพและคุณลักษณะและแบบอย่างต่างๆ กันของต้นไม้ รัฐบาลไม่น่าจะทำหน้าที่เป็น “เครือข่าย” ซึ่งกำหนดและนิยามภาวะการดำรงอยู่ของมนุษย์ในสังคม ระเบียบทางสังคมไม่อาจเกิดขึ้นจากการกำหนดบังคับใช้จากเบื้องบนหากแต่จะเกิดขึ้นได้เมื่อผู้นำรัฐนั้น  “ปกครองโดยไม่ปกครอง”

          4. บทสรุปทั่วไป

          การศึกษาปัญหาระเบียบทางสังคมในปรัชญาตะวันออกทั้งของอินเดียและจีน ล้วนเป็นเครื่องชี้แนะให้ความกระจ่างแก่ลักษณะสังคมไทยได้ในแง่มุมที่น่าสนใจยิ่ง นอกจากนี้การศึกษาค้นคว้าดังกล่าวยังตอกย้ำให้เห็นว่าการเข้าใจสังคม “ปัจจุบัน” ไม่ว่า สังคมใดก็ตามสิ่งหนึ่งซึ่งขาดเสียมิได้คือความเข้าใจเกี่ยวกับ “วิธี” การจัดระเบียบในสังคมเก่าซึ่งได้ดำเนินมาเป็นระยะเวลานานว่ามีลักษณะอย่างไร เหตุว่ามรดกทางวัฒนธรรมดังกล่าวอาจยังฝังรากลึกในจิตใจความเข้าใจของคนในสังคมซึ่งอาจเป็นเครื่อง ขัดขวางการพัฒนาทางการเมืองและสังคมได้

            *คัมภีร์ภควัทคีตา คัมภีร์ภควัทคีตาของอินเดียเสนอให้มีการจัดระเบียบทางสังคมโดยแบ่งคนในสังคมออกเป็นวรรณะทั้งสี่อันได้แก่ พราหมณ์ กษัตริย์ ไวศย ศูทร ทั้งนี้โดยกำหนดให้คนในแต่วรรณะปฏิบัติตามหน้าที่ที่ถูกกำหนดไว้อย่างเคร่งครัด ในคัมภีร์ภควัทคีตา มีการเชื่อมโยงระบบวรรณะกับความจริงสูงสุดแห่งพระพรหมโดยถือว่าคนในแต่ละวรรณะ เป็นส่วนต่างๆ ของพระกายของพระเจ้า

            *นิษกามกรรม คือ การทำตามหน้าที่ตามระบบวรรณะ เป็นการ “สละในการทำงาน” มิใช่ “การไม่ทำอะไรเลย” การทำตามหน้าที่เป็นการกระทำที่มิได้เกิดจากเหตุจูงใจส่วนตน แต่มาจากความต้องการที่จะเป็นหนึ่งเดียวกับพระเจ้า ซึ่งปรากฎในรูปพระกฤษณะ

          *ขงจื้อ เป็นนักคิดที่สำคัญที่สุดคนหนึ่งของประวัติศาสตร์ปรัชญาจีน เป็นผู้เสนอให้พิจารณาปัญหาของมนุษย์เป็นสิ่งสำคัญอันดับแรก โดยมิได้ให้ความสำคัญแก่ปัญหาเรื่องพระเจ้าเหนือธรรมชาติ หรือโลกแห่งจิตวิญญาณต่างๆ

            *ความสัมพันธ์ทั้งห้า ขงจื้อเสนอให้มีการแบ่งความสัมพันธ์ของคนในสังคม ออกเป็น 5 รูปแบบคือ ระหว่างผู้ปกครอง-ผู้ถูกปกครอง บิดา – บุตร พี่ – น้อง สามี – ภรรยา เพื่อน-เพื่อน เป็นแม่แบบความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และเป็นแม่แบบหลักของการจัดระเบียบทางสังคม

            *การแก้ไขภาษาให้ถูกต้อง ในฐานะเป็นตัวกำหนด ตำแหน่งหน้าที่และนิยามบทบาทของคนในแต่ละความสัมพันธ์ ย่อมเป็นเครื่องกำหนดและแก้ไขปัญหาระเบียบทางสังคมด้วย นอกจากนี้การเลือกใช้คำสำหรับผู้ปกครอง ย่อมเป็นเครื่องวัดหรือตำหนิติเตียนผู้ปกครองอันไร้ความชอบธรรมได้

            *พลังจริยธรรมของผู้ปกครอง ขงจื้อ เน้นความชอบธรรม โดยการมีจริยธรรมของผู้ปกครองและเชื่อในพลังดังกล่าวในการรักษาระเบียบของสังคม ขงจื้อเชื่อว่า มนุษย์ส่วนใหญ่เป็นผู้ตามซึ่งมักโอนอ่อนตามผู้นำ ดังนั้นผู้นำที่ไร้จริยธรรมอาจมีโทษมหันต์แก่สังคมได้

            *เหลาจื้อ นักคิดคนสำคัญของปรัชญาเต๋า เป็นผู้ที่สนใจปัญหาสังคมบ้านเมืองเช่นเดียวกับขงจื้อ แต่ข้อเสนอของเหลาจื้อนั้นตั้งอยู่บนความเห็นที่ว่า ระเบียบสังคมมนุษย์จะดำรงอยู่และดำเนินไปได้ด้วยดีก็ต่อเมื่อผู้ปกครองเข้าใจวิถีแห่งเต๋าหรือสภาพธรรมชาติ โดยไม่นิยมแบ่งกลุ่มคนในสังคมออกเป็นส่วนต่างๆที่ขัดกับสภาพธรรมชาติ

            *การกระทำโดยไม่กระทำ เหลาจื้อเสนอให้ผู้ปกครอง “หยุด”การกระทำต่างๆอันเป็นสาเหตุที่มาแห่งความสับสนวุ่นวายในความพยายามที่จะสร้างระบบวัฒนธรรมเพื่อระเบียบทางสังคม “การไม่กระทำ”ของผู้ปกครองนี้ไม่เพียงแต่หมายถึงการไม่ออกกฎหมายพร่ำเพรื่อ หรือการขูดรีดประชาชนเท่านั้น หากแต่รวมไปถึงการไม่สนับสนุนให้ประชาชนมีความรู้ มีความต้องการมาก

            *รัฐในอุดมคติคือ "รัฐที่มีพลเมืองน้อย" ในยุคสมัยของเหลาจื้อเป็นยุคแห่งการสู้รบแย่งชิงดินแดนและอำนาจระหว่างนครรัฐ เหลาจื้อ เสนอให้ผู้ปกครอง “หยุด” “ต้องการ” ดินแดนและหยุดศึกสงครามดังกล่าวเสีย เหตุว่ารัฐในอุดมคติมิใช่รัฐอันใหญ่โตหากแต่เป็นรัฐเล็กที่มีพลเมืองน้อยภายในรัฐดังกล่าวนี้มียุทโธปกรณ์ เรือ รถม้าศึก เกราะ และอาวุธ แต่สิ่งเหล่านี้จะไม่มีโอกาสใช้ เหลาจื้อ เสนอว่าให้มีสิ่งเหล่านี้อยู่ในรัฐเพื่อเป็นสัญลักษณ์แห่งการป้องกันตนเองได้เพื่อให้เป็นที่กลัวเกรงแก่รัฐเพื่อนบ้านในกรณีที่รัฐเพื่อนบ้านอาจมีจุดประสงค์อันไม่พึงปราถนา แต่แน่นอนที่สุดการไม่ต้องใช้สิ่งเหล่านี้ ย่อมเป็นสภาพซึ่งน่าพึงปรารถนากว่า